مقول? تقویت ارتباطات خانوادگی به ویژه میان خواهر و برادر و والدین از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد،  لیکن رعایت حدود شرع و عرف باید به عنوان شاخص? کلیدی در تداوم ارتباط سالم در میان اعضای خانواده مورد نظر قرار گیرد، لذا دخت ایران بر آن شد تا با تبیین مؤلفه‌های بنیادین حدود شرع و عرف در مقول? محرمیت، با ذکر شاخصه‌های آن گامی در جهت ارتقای سلامت دینی نهاد مقدس خانواده بردارد.

لزوم آگاه‌سازی اعضای خانواده به ویژه خواهر و برادر و هم جنس از حدود شرعی و عرفی روابط و تبیین موضوعات مبتلا به میان محارم می‌تواند زمین? شناخت صحیح از مناسبات با جنس مخالف و یا هم جنس را در میان دیگر محارم تقویت سازد، لذا خواهر و برادر در یک خانواده باید بدانند:

- تا چه حد می‌توان به محارم (خواهر و برادر و...) نگاه کرد.

- حکم پوشش در برابر محارم به ویژه پوشش خواهر  و برادر چیست.

حدود شرعی محرمیت خواهر و برادر
به طور کلی مقول? نگاه و پوشش اهم موضوعات مرتبط با حدود شرعی و عرفی میان خواهر و برادر محسوب می‌گردد، لذا در ابتدا حد شرعی نگاه  و پوشش ذکر می‌گردد:

از منظر شرع و طبق نظر مراجع عظام تقلید[1] در موضوع نگاه میان خواهر و برادر و یا هم جنس به غیر از عورتین[2] به تمام بدن محارم خویش می‌توان نگاه انداخت، مشروط به آنکه این نگاه به قصد لذت نباشد، هم چنین ترس از مفسده انگیز بودن این‌گونه نگاه‌ها به بدن محارم از جمله خواهر و برادر در بین نباشد.

لذا برادر و خواهر و یا هم جنس (خواهر خواهر و برادر برادر) نمی‌توانند عورتین یکدیگر و یا دیگر محارم خود را ببینند، اگر چه بدون قصد لذت و ایجاد مفسده‌ای باشد.

در باب پوشش میان محارم  نیز از منظر فقه فقط پوشاندن عورت واجب است و لازم نیست که زن بدن خود را از آنها بپوشاند، اما در صورتی که لباس زن در مقابل محارم مناسب نباشد و باعث مفسده  خاصی شود و یا احتمال و ظن انجام کار حرام در میان باشد یا در مقابل پسران بزرگ‌سال، باعث بد آموزی شود (که غالباً این گونه است)  زن باید به نحو متعارف و مناسب، لباس بپوشد[3].

باید اذعان نمود درباره محدوده پوشش در مقابل محارم دو نوع پوشش فقهی و عرفی در جامعه وجود دارد. برادر و خواهر یا هم جنس اگر در مقابل یکدیگر عورتین را بپوشانند کفایت می‌کند و لازم نیست بقیه بدن را بپوشانند این حدود پوشش فقهی و شرعی  است[4].

البته لازم به ذکر است مقول? اضطرار[5] در بیماری از جمله مواردی  است که حرمت نگاه به عورتین و نیز نگاه و لمس بدن نامحرم و لزوم رعایت پوشش عورتین را از میان بر می‌دارد، لذا دکتر محرم نیست و نگاه دکتر به بدن زن وعورتین بیمار حرام است، مگر در مقام اضطرار در مریضی که وجوب پوشش زن از دکتر نامحرم و حرمت نگاه به بدن زن برداشته می‌شود، لیکن دکتر در غیر مقام اضطرار نمی‌تواند به بدن زن نامحرم  نگاه کند.[6]

حدود عرفی محرمیت میان خواهر و برادر
حال با ذکر احکام شرعی مذکور شاید برای برخی افراد این پرسش مطرح گردد که پس می‌توان به همه جای بدن محارم خود از جمله خواهر و برادر خود نگاه کنیم و اشکال و ایراد شرعی بر آن مترتب نیست، در پاسخ باید گفت احکام شرعی ناظر به بهترین وضعیت ممکن و رعایت هم? جوانب و نیز تبعیت از عرف و اخلاق  است به نحوی که دغدغ? شرع بر حرمت کمترین احتمال مفسده و تحریک‌پذیری میان محارم به ویژه خواهر و برادر استوار گشته است که مصادیق آن احکام در ادامه ذکر خواهد شد.

لذا  با هم? تفاصیل در شرع، محارم باید  در نوع پوشش خود  عرف و اخلاق را مراعات نمایند، لذا پوشش و نگاه و معاشرت و ارتباط میان خواهر یا برادر یا دیگر محارم طوری باشد که زمینه فساد و گناه را فراهم نکند.

در تبیین ضرورت رعایت عرف در مقولاتی از قبیل نگاه و پوشش میان خواهر و برادر باید گفت هرچند بر اساس شرع، مقدار پوشش محارم -مانند برادر و خواهر- در منزل کم تر از مواقعی است که در مقابل نامحرم هستند، ولی باید دانست رعایت نکردن معیارهای عرفی میان محارم می‌تواند قواعد شرعی را نیز مورد چالش قرار دهد، لذا  شرع برای تقویت جایگاه عرف و اخلاق در خانواده و محارم به ویژه خواهر و برادر و جنس موافق یا مخالف، نگاه با قصد و لذت و مفسده انگیز میان خواهر و برادر و دیگر محارم را منع کرده است[7]، هم چنین نپوشاندن هر کجای بدن به قصد به حرام انداختن دیگری حرام دانسته است.[8]

لذا با رعایت معیارهای عرف می‌توان حریم عفاف و حیا را در نهاد مقدس خانواده حفظ نمود، زیرا بی اعتنائی به روی? مرسوم در پوشش میان محارم در عرف خانواده‌ها  می‌تواند تبعات فراوانی را به همراه داشته باشد؛ بدین نحو که به نام عدم تحریک‌پذیری از بد پوششی خواهر و برادر، تدریجاً مفاسد اجتماعی توسعه پیدا خواهد کرد، از این رو  خانم‌ها باید بدانند که تا چه حدی باید پوشش خود را در مقابل پسرها و دخترهای جوانشان در خانواده حتی کسانی که محرمشان هستند، مثل برادر، داماد، رعایت کنند که خانواده دچار آسیب نشود، در جامعه می‌بینیم که در اثر همین رعایت نکردن‌های معیارهای عرفی در خانواده، جوانان بزه کاری به وجود می‌آید.

فرهنگ خانواده؛ مهم‌ترین شاخص? حد عرفی
بدیهی است فرهنگ عرفی خانواده، فرهنگی پذیرفتنی است و اعضای خانواده سالیان سال با آزادی عمل و راحتی در پوشش و نگاه به سر برده‌اند لذا حیات خانواده مبتنی بر رعایت حدود عرفی و اخلاقی و شرعی است.به عنوان مثال به فرمایش رسول اکرم(ص)هنگامی که کودکان به سن هفت سالگی می‌رسند بهتر است محل خواب آنان از یکدیگر جدا باشد و در یک تشک یا تخت نخوابند. این مسأله اختصاص به جنس مخالف ندارد، بلکه محل خواب خواهر از برادر و خواهر از خواهر و برادر از برادر باید جدا باشد[11].

  لذا به نظر می‌رسد باید مؤلفه‌ها عرفی و آنچه نهاد خانواده به صورت پوشش عرفی و نگاه عرفی و اخلاقی در میان اعضای خانواده به ویژه خواهر و برادر مرسوم بوده است باید مدنظر هم? کارشناسان قرار گیرد، زیرا ایرادها و بگیر و ببندهای بی‌مورد و سخت‌گیری‌های تنگ‌نظرانه در قالب برخی تذکرات شرعی، حساسیت زائی برای اقشار مختلف خانواده و خدشه‌دار شدن فضای عرفی و بدون مفسد? مرسوم در فرهنگ خانواده‌های ایرانی را به همراه خواهد داشت، لذا از یک سو باید با تبعیت از دستورات ائم? اطهار(ع) در رعایت جوانب عرفی و اخلاقی  که در قالب روایات به دست ما رسیده است تلاش نمود و هم چنین با دوری از افراط و تفریط و انتخاب حد اعتدال که همان فرهنگ عرفی خانواده‌های مسلمان ایرانی است  در راستای تقویت مقول? حیا در خانواده‌ها و تعامل صحیح میان اعضای خانواده و ارتقای سلامت دینی و امنیت اجتماعی نهاد خانواده اقدام نمود.

     

[1] امام، فاضل، گلپایگانی و مکارم: عروه، (نکاح)، مسئله 32 و ج 1 (ستر و ساتر)، ص 549.....
[2]، مخرج بول، آلت تناسلی و مخرج مدفوع»برگرفته از پرسمان «عورتین یعنی دو عورت جلو و عقب انسان
[3] سؤال تلفنی از دفتر آیت‌الله خامنه‌ای (7746666-0251)
[4] امام، اراکى، فاضل، گلپایگانی و مکارم: عروه، (ستروساتر)، قبل از مسئله 1و....
[5] (کسی که بیم آن دارد که در صورت عدم مراجعه به دکتر و یا عدم دسترسی به دکتر هم جنس...مریضی او گسترش یابد)
[6] امام،اراکی،تبریزی،خامنه‌ای،سیستانی و گلپایگانی بهجت و مکارم (احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آن)ص48
[7] امام،فاضل و گلپایگانی،اراکی،بهجت،خامنه‌ای،سیستانی،فاضل مکارم(احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آن)ص67
[8] امام،اراکی،تبریزی،خامنه‌ای،سیستانی و گلپایگانی بهجت و مکارم (احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آن)ص101
[9] بحارالأنوار, ج 101, ص 38؛ مستدرک الوسائل, ج14, ص 303.
[10] من لایحضره الفقیه، صدوق، ج4، ص474، ح4659.
[11] (المسندرک علی الصحیحین،ج1فص201)